تنگی نفس نشانه چیست؟ بررسی دلایل قلبی، ریوی، عصبی و اضطرابی

علائم و علت‌های نفس‌تنگی

انواع تنگی نفس (حاد و مزمن و تنگی نفس حمله‌ای شبانه (PND))

تنگی نفس می‌تواند به‌صورت ناگهانی یا به‌تدریج ظاهر شود و این تفاوت زمانی در شروع علائم، یک کلید مهم برای تشخیص آن است.

تنگی نفس حاد

این نوع تنگی نفس به‌صورت ناگهانی آغاز می‌شود و می‌تواند نشان‌دهنده یک وضعیت اورژانسی باشد که نیاز به اقدام فوری دارد. برخی از شایع‌ترین دلایل تنگی نفس حاد عبارتند از:

• حمله قلبی: زمانی که جریان خون به بخشی از عضله قلب مسدود می‌شود، می‌تواند باعث تنگی نفس شدید و ناگهانی، همراه با درد قفسه سینه شود.
• آمبولی ریه: این یک وضعیت اورژانسی است که در آن یک لخته خون به شریان‌های ریه می‌رسد و آن‌ها را مسدود می‌کند. آمبولی ریه باعث تنگی نفس ناگهانی و شدید می‌شود.
• حمله پانیک: یک حمله اضطرابی شدید که می‌تواند علائم فیزیکی شبیه به حمله قلبی، از جمله تنگی نفس ناگهانی را ایجاد کند.
• آنافیلاکسی: یک واکنش آلرژیک شدید که می‌تواند باعث تورم مجاری تنفسی و تنگی نفس ناگهانی شود.
• پنومونی (ذات‌الریه) و سایر عفونت‌های ریوی: عفونت‌های شدید ریه نیز می‌توانند به‌صورت ناگهانی با تنگی نفس، تب و سرفه همراه باشند.
• پنوموتوراکس: در این وضعیت، هوا در فضای بین قفسه سینه و ریه جمع می‌شود و باعث روی هم خوابیدن ریه می‌گردد.
• سایر دلایل: ازدست‌دادن ناگهانی خون و مسمومیت با مونوکسید کربن نیز می‌توانند باعث تنگی نفس حاد شوند.

تنگی نفس مزمن

این نوع تنگی نفس به‌تدریج و طی هفته‌ها یا ماه‌ها بدتر می‌شود و معمولاً نشان‌دهنده یک بیماری طولانی‌مدت و پیش‌رونده است. برخی از دلایل رایج تنگی نفس مزمن شامل:

• بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD): یک بیماری پیش‌رونده ریوی است که اغلب به دلیل سیگار کشیدن ایجاد می‌شود و باعث تنگی نفس طولانی‌مدت و تدریجی می‌شود.
• آسم: یک بیماری مزمن که باعث التهاب و باریک شدن مجاری هوایی می‌شود و می‌تواند تنگی نفس مزمن را به همراه داشته باشد.
• نارسایی قلبی: وضعیتی که قلب ضعیف می‌شود و نمی‌تواند خون را به‌درستی پمپاژ کند که منجر به تجمع مایعات در ریه‌ها و تنگی نفس مزمن می‌گردد.
• چاقی: وزن اضافی می‌تواند فشار بیشتری بر روی ریه‌ها و قلب وارد کند و باعث تنگی نفس در فعالیت‌های روزمره شود.
• بیماری فیبروز ریوی: یک بیماری که در آن بافت ریه آسیب می‌بیند و دچار اسکار خواهد شد و ضخیم می‌شود که در نهایت عملکرد آن را کاهش می‌دهد.
• فعالیت جسمانی با بدن ضعیف: اگر آمادگی بدنی کمی داشته باشید، حتی فعالیت‌های ساده می‌توانند باعث احساس تنگی نفس شوند.
• مشکلات قلبی: شامل بیماری‌های قلبی، کاردیومیوپاتی و پریکاردیت.
• مشکلات غددی: شامل تنگی نفس با منشاء غدد درون ریز (تیروئید پرکار)

تنگی نفس حمله‌ای شبانه (PND)

این نوع تنگی نفس، نوعی خاص از تنگی نفس است که در هنگام خواب رخ می‌دهد و با دراز کشیدن بدتر می‌شود. این وضعیت معمولاً به دلیل نارسایی قلبی رخ می‌دهد؛ زیرا در حالت درازکش، مایعات از قسمت‌های پایین بدن به سمت ریه‌ها بازمی‌گردند و تنفس را دشوار می‌کنند.

علائم تنگی نفس کدامند؟

تنگی نفس اغلب با علائم دیگری همراه است که می‌توانند به پزشک در تشخیص علت زمینه‌ای کمک کنند. آگاهی از این علائم، به‌ویژه اگر ناگهانی و شدید باشند، به شما کمک می‌کند تا بدانید چه زمانی باید فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید.

علائم اورژانسی و نیازمند تماس فوری با اورژانس (۱۱۵)

اگر تنگی نفس با هر یک از علائم زیر همراه باشد، باید آن را یک وضعیت تهدیدکننده در نظر گرفت و فوراً به دنبال کمک‌های اورژانسی بود.

علائم نیازمند پیگیری فوری با پزشک

این علائم به فوریت علائم اورژانسی نیستند، اما نیاز به بررسی سریع توسط پزشک دارند تا از هرگونه مشکل جدی جلوگیری شود. این وضعیت‌ها نباید نادیده گرفته شوند و باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید:

• تنگی نفسی که بدتر از حالت معمول یا همیشگی است.
• سرفه‌هایی که همراه با خون هستند.
• درد یا ورم ناگهانی در یکی از پاها
• تپش قلب یا احساس اینکه قلب شما سریع، کند، یا نامنظم می‌زند.
• احساس بیماری یا تهوع
• تنگی نفس که با ورم مچ پا همراه است.

علائم نیازمند پیگیری با پزشک عمومی

این علائم معمولاً به یک مشکل مزمن اشاره دارند و باید توسط پزشک بررسی شوند، هرچند فوریت آن‌ها کمتر است. پزشک با بررسی این علائم می‌تواند علت زمینه‌ای را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسبی را آغاز کند:

• تنگی نفسی که هنگام فعالیت‌های عادی یا هنگام دراز کشیدن بدتر می‌شود.
• سرفه‌ای که برای سه هفته یا بیشتر ادامه داشته است.
• خس‌خس سینه (صدای سوت مانند در هنگام نفس کشیدن).

هر یک از این علائم همراه، یک سرنخ ارزشمند برای پزشک محسوب می‌شود. برای مثال، تنگی نفس همراه با سرفه و خلط زیاد می‌تواند به مشکلات ریوی اشاره داشته باشد، درحالی‌که درد قفسه سینه و ورم پاها بیشتر به مشکلات قلبی مربوط است.

چطور بفهمم علت تنگی نفسم چیست؟

همان‌طور که دیدید، تنگی نفس می‌تواند دلایل بسیار متنوعی داشته باشد. درک اینکه این عارضه چطور به بیماری‌های مختلف مربوط می‌شود، اولین گام برای کمک به پزشک برای رسیدن به تشخیص صحیح است.

چگونه بیماری‌های قلبی باعث تنگی نفس می‌شوند؟

• نارسایی قلبی: این وضعیت به معنای از کار افتادن کامل قلب نیست، بلکه به این معنی است که قلب برای پمپاژ خون کافی ضعیف شده است. در نتیجه، خون در رگ‌ها باز می‌گردد و باعث تجمع مایعات در ریه‌ها می‌شود (ادم ریوی). این تجمع مایع، تنفس را بسیار دشوار می‌کند، به‌خصوص هنگامی که فرد دراز می‌کشد. این فرایند، یک دلیل کلیدی برای تنگی نفس مزمن در بسیاری از افراد است.
• حمله قلبی: یک حمله قلبی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از عضله قلب مسدود می‌شود. این وضعیت یک علت حاد و اورژانسی برای تنگی نفس است و اغلب با علائم کلاسیک مانند درد شدید قفسه سینه، حالت تهوع و تعریق همراه است.
• آریتمی‌های قلبی: این وضعیت شامل ضربان قلب نامنظم، سریع یا کند است. ریتم غیرطبیعی قلب باعث کاهش کارایی پمپاژ خون می‌شود که می‌تواند به احساس تپش قلب، سرگیجه و تنگی نفس منجر شود.
• سایر شرایط قلبی: بیماری‌های دیگری مانند کاردیومیوپاتی (ضعف عضله قلب) و پریکاردیت (التهاب کیسه اطراف قلب) نیز می‌توانند باعث تنگی نفس شوند.

تنگی نفس ناشی از مشکلات قلبی اغلب با علائم مشخصی همراه است که به تشخیص آن کمک می‌کند. برای مثال، ورم مچ پاها و ساق پاها (ناشی از تجمع مایعات)، درد قفسه سینه و تپش قلب، علائم رایجی هستند که در کنار تنگی نفس، می‌توانند به مشکلات قلبی اشاره داشته باشند.

تنگی نفس و اضطراب

اضطراب، استرس شدید و حملات پانیک از دلایل شناخته‌شده تنگی نفس هستند. در حین یک حمله پانیک، فرد ممکن است احساس کند در حال خفگی است یا نمی‌تواند نفس بکشد. این احساس ممکن است بسیار واقعی و ترسناک باشد.

تنگی نفس ناشی از اضطراب اغلب با علائم فیزیکی دیگری همراه است. این علائم شامل ضربان قلب سریع، تعریق، لرزش، حالت تهوع، سرگیجه و احساس بی‌قراری شدید است. نکته مهم این است که اگرچه این علائم فیزیکی هستند، اما ریشه آن‌ها در پاسخ بدن به استرس و ترس است.

تنگی نفس و بیماری‌های عصبی

برخی از بیماری‌های عصبی نیز می‌توانند باعث تنگی نفس شوند. بیماری‌هایی مانند سندرم گیلن – باره و میاستنی گراویس می‌توانند باعث اختلال در عملکرد تنفسی شوند. این بیماری‌ها به دلیل تأثیر بر اعصاب و عضلات درگیر در فرایند تنفس، می‌توانند باعث ضعف در تنفس و در نتیجه، تنگی نفس شوند.

تنگی نفس و بیماری‌های ریوی

• آسم: یک بیماری مزمن که باعث التهاب و باریک شدن مجاری هوایی می‌شود. این وضعیت می‌تواند به خس‌خس سینه (صدای سوت مانند در حین تنفس)، سرفه و احساس تنگی نفس منجر شود. حملات آسم می‌توانند به‌صورت ناگهانی رخ دهند و نیاز به اقدام فوری دارند.
• بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD): این بیماری که اغلب به دلیل سیگار کشیدن ایجاد می‌شود، شامل دو بیماری اصلی آمفیزم و برونشیت مزمن است. COPD یک بیماری پیش‌رونده است که باعث تنگی نفس طولانی‌مدت و تدریجی می‌شود.
• عفونت‌های تنفسی: عفونت‌هایی مانند ذات‌الریه، برونشیت و آنفولانزا می‌توانند باعث التهاب در بافت ریه‌ها و تجمع مایع در کیسه‌های هوایی شوند. این وضعیت باعث اختلال در تبادل گازها و بروز تنگی نفس، تب، سرفه و تولید خلط زیاد می‌گردد.
• آمبولی ریه: این یک وضعیت اورژانسی است که در آن یک لخته خون به شریان‌های ریوی می‌رسد و آن‌ها را مسدود می‌کند. آمبولی ریه باعث تنگی نفس ناگهانی و شدید، درد قفسه سینه و تپش قلب می‌شود.
• سایر بیماری‌ها: بیماری‌های ریوی جدی و مزمن دیگری مانند سرطان ریه، فیبروز ریوی و فشارخون شریان ریوی نیز می‌توانند به‌تدریج باعث تنگی نفس شوند.

تنگی نفس ناشی از مشکلات ریوی اغلب با علائم خاصی همراه است. این علائم شامل سرفه مداوم، تولید خلط زیاد، و خس‌خس سینه است. این علائم می‌توانند با فعالیت فیزیکی یا حتی در طول شب بدتر شوند.

تفاوت تنگی نفس قلبی و ریوی

تنگی نفس ناشی از مشکلات قلبی و ریوی هر دو حالت باعث سختی در تنفس می‌شوند، اما علائم همراه آن‌ها اغلب متفاوت است و به شما سرنخ‌هایی می‌دهند.

• تنگی نفس قلبی: این نوع تنگی نفس اغلب با فعالیت فیزیکی یا حتی در حالت استراحت و دراز کشیدن بدتر می‌شود. این وضعیت به دلیل ناتوانی قلب در پمپاژ خون به‌درستی رخ می‌دهد که باعث تجمع مایعات در ریه‌ها می‌شود. علائم رایج همراه با این نوع تنگی نفس شامل درد قفسه سینه، ورم در پاها و مچ پا، تپش قلب، سرگیجه و حالت تهوع است. این علائم نشان می‌دهند که قلب شما در حال تقلا برای تامین اکسیژن مورد نیاز بدن است.
• تنگی نفس ریوی: اگر تنگی نفس شما به مشکلات ریوی مربوط باشد، احتمالاً با علائم مشخصی در دستگاه تنفسی همراه است. این علائم می‌توانند شامل سرفه طولانی‌مدت، تولید خلط زیاد و خس‌خس سینه باشند. تنگی نفس ریوی نیز ممکن است با ورزش یا در طول شب بدتر شود. این علائم به دلیل اختلال در عملکرد مجاری هوایی یا بافت ریه، مانند التهاب یا عفونت، رخ می‌دهند.

نفس تنگی چه عوارضی دارد؟

تنگی نفس، به خودی خود یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای از یک وضعیت زمینه‌ای است که ممکن است جدی باشد؛ بنابراین، عوارض احتمالی به‌شدت به علت اصلی تنگی نفس بستگی دارد.

نادیده گرفتن این نشانه و عدم پیگیری مناسب می‌تواند باعث پیشرفت بیماری اصلی و بروز عوارض جدی‌تر شود. برای مثال، اگر تنگی نفس به دلیل نارسایی قلبی باشد، عدم درمان می‌تواند منجر به بدتر شدن عملکرد قلب و آسیب به سایر اندام‌ها شود. به همین دلیل، مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از هرگونه عارضه، تشخیص به‌موقع و درمان صحیح زیر نظر پزشک است.

تشخیص و آزمایش‌ها

نحوه صحیح تشخیص تنگی نفس

• معاینه فیزیکی و بررسی علائم: پزشک ابتدا شما را معاینه کرده و در مورد زمان شروع، شدت و علائم همراه تنگی نفس سؤال می‌پرسد.
• اندازه‌گیری سطح اکسیژن: سطح اکسیژن خون اغلب با استفاده از دستگاه کوچک پالس اکسی‌متر که به انگشت متصل می‌شود، اندازه‌گیری می‌گردد.
• تست‌های عملکرد ریه: برای ارزیابی عملکرد ریه‌ها، تست‌هایی مانند اسپیرومتری و تست‌های جامع عملکرد ریه انجام می‌شوند که میزان هوای ورودی و خروجی از ریه‌ها را اندازه‌گیری می‌کنند.
• تست‌های خون: از جمله تست گازهای خون شریانی که سطح اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در خون را اندازه‌گیری می‌کند.
• تصویربرداری از قفسه سینه: عکس‌برداری با اشعه ایکس یا سی‌تی‌اسکن از قفسه سینه می‌تواند به پزشک در مشاهده وضعیت ریه‌ها و قلب کمک کند.
• تست‌های قلبی: از جمله الکتروکاردیوگرام (ECG) یا نوار قلب برای بررسی فعالیت الکتریکی قلب.
• سایر تست‌ها: در صورت نیاز، ممکن است تست‌های تخصصی‌تری مانند برونکوسکوپی، کشت خلط یا V/Q اسکن (برای بررسی جریان هوا و خون در ریه‌ها) تجویز شود.

درمان و دارو‌ها

آیا نفس تنگی قابل‌درمان است؟

بسیاری از افراد گاهی اوقات تنگی نفس را تجربه می‌کنند. معمولاً می‌توان علت تنگی نفس را درمان کرد، اما ممکن است دوباره عود کند، به خصوص اگر یک بیماری زمینه‌ای داشته باشید.

تنگی نفس چگونه درمان می‌شود؟

درمان‌های دارویی یا پزشکی برای تنگی نفس به عهده پزشک است. بااین‌حال، راهکارهایی برای مدیریت و کنترل تنگی نفس در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن وجود دارند که می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک کنند. این راهکارها هرگز جایگزین درمان اصلی نیستند، بلکه مکمل آن محسوب می‌شوند:

• یادگیری تکنیک‌های تنفسی: برخی تکنیک‌های تنفسی می‌توانند به فرد کمک کنند تا در زمان احساس تنگی نفس، آرامش خود را حفظ کرده و تنفسش را بهتر کنترل کند.
• توان‌بخشی ریوی: برای افرادی که به بیماری‌های مزمن ریوی مبتلا هستند، توان‌بخشی ریوی می‌تواند به تقویت عضلات تنفسی و بهبود عملکرد کلی ریه‌ها کمک کند.
• مدیریت تنگی نفس در حین غذا خوردن: برخی نکات و راهکارهای تغذیه‌ای می‌توانند به افراد کمک کنند تا در هنگام غذا خوردن دچار تنگی نفس نشوند.

پیشگیری، مدیریت و کنترل

چگونه می‌توانم از تنگی نفس جلوگیری کنم؟

برخی کارها وجود دارند که می‌توانند به کاهش خطر بروز تنگی نفس کمک کنند و فشار بر سیستم‌های قلبی و ریوی را کاهش می‌دهند:

• حفظ وزن مناسب: افراد دارای اضافه وزن یا افراد چاق، اغلب در حین فعالیت‌های فیزیکی احساس تنگی نفس بیشتری می‌کنند. منابع پزشکی اشاره دارند که وزن اضافی می‌تواند فشار بر روی ریه‌ها و قلب را افزایش دهد و باعث احساس ناراحتی در تنفس شود؛ بنابراین، حفظ وزن ایده‌آل می‌تواند به کاهش فشار بر سیستم تنفسی و قلبی کمک کند.
• ورزش منظم: آمادگی جسمانی ضعیف یکی از دلایل شایع تنگی نفس در هنگام فعالیت‌های فیزیکی است. هرچه تناسب اندام شما کمتر باشد، انجام فعالیت‌های روزمره به تلاش بیشتری نیاز دارد و در نتیجه، احساس تنگی نفس تشدید می‌شود. ورزش منظم و متناسب با شرایط شما می‌تواند عملکرد ریه و قلب را بهبود بخشد و به بدن شما کمک کند تا اکسیژن را با کارایی بیشتری مصرف کند.

برای آشنایی با فواید ورزش، مقاله “اهمیت و فواید فعالیت بدنی و ورزش برای سلامتی” را بخوانید.

• ترک سیگار: سیگار یکی از دلایل اصلی بیماری‌های مزمن ریه مانند COPD است که منجر به تنگی نفس طولانی‌مدت و تدریجی می‌شود. ترک سیگار می‌تواند به بهبود سلامت ریه‌ها و کاهش خطر ابتلا به این بیماری‌ها کمک کند.

اگر به دنبال ترک سیگار هستید، مقاله “چطور سیگار را ترک کنیم؟” می‌تواند راهنمای خوبی برای شما باشد.

• مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای: اگر به بیماری‌هایی مانند آسم یا نارسایی قلبی مبتلا هستید، مدیریت صحیح و پیروی از برنامه درمانی پزشک برای کنترل این بیماری‌ها، بهترین راه برای جلوگیری از تنگی نفس است.

آیا تنگی نفس تهدید کننده زندگی است؟

بله در برخی شرایط تنگی نفس می‌تواند نشانه یک وضعیت تهدید کننده برای زندگی باشد. اگر تنگی نفس شما به طور ناگهانی و شدید رخ داد یا با هر یک از علائم زیر همراه بود، باید فوراً به اورژانس مراجعه کنید:

• درد یا فشار قفسه سینه
• غش کردن یا بیهوش شدن
• کبود شدن لب‌ها یا ناخن‌ها
• احساس سرگیجه یا گیجی
• درد قفسه سینه که به سایر نقاط بدن مانند گردن، فک یا بازوها گسترش می‌یابد.
• سختی شدید در تنفس، یا ناتوانی در صحبت کردن به دلیل کمبود هوا

نادیده گرفتن این علائم می‌تواند منجر به عواقب بسیار جدی شود؛ بنابراین، اگر چنین شرایطی را تجربه کردید، حتی اگر احساس بهتری پیدا کردید، به اورژانس مراجعه کنید و این علائم را به پزشک اطلاع دهید.

راهنمای مراجعه به پزشک

در صورت وجود موارد زیر، فوراً با ۱۱۵ تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:

اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، این یک وضعیت اورژانسی است و باید سریعاً با اورژانس تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین بخش اورژانس مراجعه کنید:

• سختی شدید در تنفس، نفس‌نفس زدن، یا ناتوانی در صحبت کردن به دلیل کمبود هوا
• درد قفسه سینه یا احساس فشار در قفسه سینه
• رنگ‌پریدگی شدید پوست، یا آبی، خاکستری یا کبود شدن لب‌ها (در پوست‌های تیره‌تر، این تغییرات ممکن است روی کف دست‌ها، زبان یا لثه‌ها آشکارتر باشد)
• غش کردن یا بیهوش شدن
• گیجی یا تغییر در هوشیاری
• در کودکان، تولید صداهای خرخر مانند در حین تنفس، یا کشیده شدن شکم به زیر قفسه سینه

چه زمانی با پزشک تماس بگیریم؟

اگر تنگی نفس شدید دارید یا اگر نفس نفس زدن شما در فعالیت‌های روزمره‌تان اختلال ایجاد می‌کند، باید به پزشک مراجعه کنید. گاهی اوقات، تنگی نفس نشانه یک اورژانس پزشکی است که نیاز به درمان فوری دارد.

اگر بیماری دارید که باعث می‌شود اغلب دچار تنگی نفس شوید، از پزشک خود بپرسید که آیا درمان‌های دیگری برای کمک به تنفس بهتر شما وجود دارد یا خیر.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

احساس ترسناک تنگی نفس چیزی است که هیچ‌کس نمی‌خواهد آن را تجربه کند. اگر دچار تنگی نفس ناگهانی یا شدید شدید، به خصوص اگر علائم دیگری مانند حالت تهوع، درد قفسه سینه یا کبودی پوست، لب‌ها یا ناخن‌ها نیز دارید، به نزدیکترین اورژانس مراجعه کنید.

اگر به دلیل یک بیماری زمینه‌ای به طور منظم با تنگی نفس زندگی می‌کنید، با پزشک خود در مورد کنترل علائم خود صحبت کنید. ممکن است نتوانید علائم خود را به طور کامل از بین ببرید، اما گاهی اوقات، حتی تغییرات کوچک می‌توانند تفاوت بزرگی در کیفیت زندگی شما ایجاد کنند.